Her meslek dalında olduğu gibi Maliye Bakanlığından muhasebe ve bağımsız denetim yapma yetkisi almış olan kişilerin bu yetkiyi kullanmalarında uymaları gereken etik kuralların bulunması gerekir. KKTC hukukunda bu yetkiyi almış olanların meslek ifalarına ilişkin mesleki etik kurallarını düzenleyen hiçbir mevzuatın olmadığı gibi sözkonusu yetkinin verilmesine ilişkin somut kriterler ve kontrol mekanizmaları da yoktur.

Bağımsız statüde meslek ifa eden “Yetkili Muhasip-Murakıp” yetkisine sahip olanların faaliyetleri kamusal hizmet özelliği taşıdığı gerçeği dikkate alındığında bu mesleğin görev ve sorumluluğu daha da önem kazanmaktadır. Ancak, böyle önemli bir mesleğin henüz çağdaş ve kurumsal bir yasal düzenlemeden mahrum olması gelmiş geçmiş tüm iktidarların büyük bir ihmali, daha doğrusu kusurudur.

Çeşitli dönemlerde KKTC’nin muhasebe ve bağımsız denetim mesleğini disipline edecek ve yüksek tahsil gerektiren serbest meslek mensuplarının bağlı oldukları kurumlar gibi kurumlaştıracak yasal düzenlemelere ilişkin birçok çalışmalar yapılmasına rağmen maalesef bu konu bazı kişisel çıkarlar uğruna meclisten halen onay almamıştır.

Anımsadığım kadarıyla, bu konuda en son düzenlenen ve benim de katkı koymaya çalıştığım “Kuzey Kıbrıs Muhasebe ve Denetim Meslek Yasa Tasarısı” Bakanlar Kurulu tarafından yaklaşık bir yıl önce ivedilik kaydıyla meclise sevkedilmiştir. Tasarının hazırlanmasında her ne kadar da AB mevzuatı paralelinde hazırlanmasına özen gösterilmişse de ivedilik nedeniyle bazı muhtemel eksikliklerin düzeltilmesi meclis komitesi safhasına bırakılmıştır.

Muhasebe ve bağımsız denetim mesleği konusunda yetkilendirme işlemlerine ilişkin uygulamaların bir kısmı 1949 yıllarından beri yürürlükte bulunan Şirketler Yasası (Fasıl 113), diğer kısmı ise 1963-1982 yıllarından beri vergi mevzuatında yeralmakla birlikte birkaç kriter dışında bu konuda yetki verilmesi veya yetkinin geri alınması tamamen siyasi bir makam olan Maliye Bakanlarının inisiyatifine ve takdirine verilmiştir.

Bahse konu mesleğin ifasına ilişkin KKTC’de yazılı hiçbir etik kural olmadığı gibi bu mesleğe ilişkin yetki verilmesi ile ilgili sınavların yapılıp yapılmayacağı ve bunların düzeyi hakkında da hiçbir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Bu konudaki uygulamalara bakıldığı zaman, sözlü veya yazılı sınav yapılmadan ve sadece Maliye Bakanının takdir yetkisi yöntemiyle verilen üçyüzü aşkın yetkinin en çok verilmiş olduğu dönem 2004-2009 iktidar yıllarında olmuştur.

Daha sonraki dönemlerde ise göreve gelen Maliye Bakanı daha titiz davranarak yetki alma konusunda yapılan başvuranların değerlendirmesi işlemleri en azından Bakanın oluşturduğu bir komite tarafından mülakata tabi tutulmak suretiyle kararlar verilmeye başlanmıştır. Bugünkü Maliye Bakanı Sn. Zeren Mungan ise bahse konu Yasa Tasarısının Mecliste onaylanır beklentisi ile yapılan yeni başvuruları beklemeye almak durumunda kalmıştır. Elbette ki bu yöntem de doğru bir yöntem değildir. Doğru olan yöntem, bir an evvel Muhasebe ve Denetim Meslek Yasasının ivedilikle meclisten geçirilmesidir. Ancak, bu arada gerekli eğitimlerini tamamlamış olanların ve yetki almak için başvuranlarında değerlendirilmesinin yıllarca bekletilmeleri de doğru bir yöntem olmadığı kanaatindeyim.

Herşeye rağmen “Yetkili Muhasip-Murakıp” yetkisine sahip kişilerin bugün itibariyle mesleklerinin ifasında yazılı etik kurallar olmasa da, uluslararası mesleki etik kuralları yerine en azından etik ilkelerine uyulması gerekli ve kaçınılmazdır. Bu nedenle, muhasebe ve bağımsız denetim mesleğinin etik ilkelerinin oluşumunun meydana getirdiği uluslararası kurallar hakkında ilgililere, yetkililere ve siyasilere bilgiler vermeyi yararlı gördüm.

Genel anlamda “mesleki etik” tanımının anlamı nedir?

Mesleki etik, belirli bir meslek grubunun, mesleğe ilişkin olarak oluşturup koruduğu, meslek üyelerine emreden, onları belli bir şekilde davranmaya zorlayan, kişisel eğilimlerini sınırlayan; yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür. (1)

Meslek etiğinin ana fikirlerinden bazıları haksız rekabetin önlenmesi, meslek kalitesinin, ciddiyetinin ve meslek onurunun yükseltilmesi olmalıdır. Ayrıca, meslek etiği, insanların belirli bir mesleği ifa ederken ne yapıp ne yapmamaları gerektiğini saptayan kurallar olarak da özetlenebilir.

Ötayandan, J.A. Petrick & J.F. Quinn’in “Management Ethics Integrity At Work (Sage Publications 1997) isimli eserlerinde kamu görevlilerinin, halkın çıkarlarını korurken, kendilerine olan güvenin sürdürülebilmesi için aşağıdaki 4 temel etik kurala ihtiyaç vardır. “Yetkili Muhasip-Murakıp” yetkisine sahip olanların ifa ettikleri görevler bir kamu görevi olduğu gözönünde bulundurularak bu temel etik kurallarının bu meslek mensuplarını da kapsadığı dikkate alınmalıdır.

1. Çıkar Çatışmalarından kaçınmak:

Kamu yöneticileri, halkın çıkarını kendi özel çıkarlarından her zaman önde tutmalıdır. Rüşvet, akraba kayırma, şantaj, şaibeli hediye alma v.b. yasaktır ve etik değildir.

2. Tarafsızlığı Korumak:

Kamu çalışanları karar verirken taraf tutmadan, önyargıdan kaçınmalıdır. Taraf olma kamu yöneticilerinin en sık karşılaştıkları etik sorunlar arasında gelmektedir.

3. Uyumsuz Davranışlardan Kaçınmak:

Kamu yöneticileri her zaman yaptıklarıyla, dedikleriyle hatta görüşleriyle halkın nazarında iyi algılanmalıdır.

4. Halka Açıklık Konusunda Tam Sadakat:

Kamu görevlileri, özel sektör görevlilerine göre özel yaşamlarının araştırılması konusunda daha sabırlı olmalıdırlar. Ayni şekilde kamu görevlileri finansal durumlarının sorgulanmasında normal karşılamalıdırlar.

Kanımca istenmeyen davranışları engellemek, olumlu davranışları teşvik etmek için hükümetler birtakım yöntem ve süreçlerden yararlanmaktadır. OECD Kamu Yönetimi Biriminin, 1996 yılında yayımladığı raporda “etik altyapı”nın sekiz kilit unsurunu aşağıdaki gibi belirlemiştir.(2) Bu unsurlar özetle şöyledir:

1. Siyasi irade;

2. Etkili yasal altyapı;

3. Etkin hesap verme mekanizmaları;

(1)Pehlivan İ. Yönetsel ve Örgütsel Etik, Önder Matbaacılık, Ankara 1998

(2)TÜSİAD, Kamu Hizmetinde Etik, Güncel Konular ve Uygulamalar, TÜSİAD yayımları, Eylül 2003 ve İstanbul 2005

4. Uygulanabilir davranış kuralları;

5. Mesleki sosyalleşme mekanizmaları (eğitim dâhil);

6. Kamu hizmetinde uygun çalışma koşulları;

7. Kamu konularda eşgüdüm sağlayan bazı kuruluşların varlığı ve kamu görevlilerini denetleyen örgüt oluşumları.

“Yetkili Muhasip-Murakıp” veya ülkelere göre benzeri unvanlar altında meslek ifa etme yetkisine sahip olanların, mesleklerinin temelini oluşturan etik kurallar bunlardan oluşmakta veya oluşması gerekmektedir.

• Gizlilik,

• Dürüstlük,

• Güvenirlik,

• Yasallık,

• Tarafsızlık

Ülkemizde bu mesleği düzenleyen bir yasa olmadığı için bu temel kurallara ancak ilke denebilir. Çünkü ilkeler sübjektif özelliğe sahip ve cezai yaptırımı eklenmemektedir. Bu ilkeler her meslek mensubunun öncelikle önem vermesi gereken hususlar olmalı ve faaliyette bulundukları sürece elde ettikleri bilgi ve gizli kalması gereken hususları, mahkeme kararı olmadan veya adli incelemeler dışında, faaliyetlerine son verdikten sonra da açıklayamamaları gerekir.

Bahse konu meslek mensuplarının mesleki faaliyetleri sırasında toplum ve devlete karşı sorumluluklarının olduğu da gözardı edilmemesi gerekir. Ayrıca, işletme sahibi veya yöneticilerine karşı sorumluluklarını yerine getirirken bu kişilerin makul, mantıklı kararlar verebilmeleri için verecekleri bilgilerin doğru, güvenilir, tarafsız ve yasalara uygun olmasına azami özen göstermelidirler.

(Devam Edecek)